Kara umowna stanowi jedno z najpopularniejszych rozwiązań służących zabezpieczeniu interesów strony na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Nie zawsze jednak jej zastrzeżenie równoznaczne jest z obowiązkiem zapłaty.
Kara umowna. Co to takiego?
Zgodnie art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej. Zastrzeżenie w umowie o tej treści, wskazujące wysokość kary i okoliczności, w jakich będzie musiała zostać zapłacona, nazywamy karą umowną.
Największe korzyści z zastrzeżenia kary umownej
Zastrzeżenie w umowie kary umownej niesie ze sobą wiele korzyści. Do największych zaliczyć należy:
- Naprawienia w całości lub części szkody powstałej po stronie wierzyciela. Kara umowna stanowi dla wierzyciela surogat odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego.
- Ułatwienie wierzycielowi uzyskania rekompensaty pieniężnej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przez dłużnika. Strony z góry określają jaką kwotę pieniędzy będzie musiał zapłacić dłużnik w razie niewykonania umowy. Znacząco upraszcza to proces jej dochodzenia przed sądem, eliminując konieczność oszacowywania wysokości poniesionej przez wierzyciela szkody przez sąd oraz biegłych.
- Mobilizacja dłużnika do prawidłowego wykonania zobowiązania. Dłużnik musi liczyć się z koniecznością zapłaty kary umownej w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Z drugiej strony zdarzają się sytuacje, gdy zastrzeżenie kary umownej następuje z pokrzywdzeniem słabszej strony umowy. Druga strona, wykorzystując swoją silniejszą pozycję negocjacyjną zmusza kontrahenta do zawarcia umowy w proponowanym kształcie bądź rezygnacji ze współpracy. Czy istnieją zatem sposoby, aby uniknąć zapłaty kary umownej?
Czy można uniknąć zapłaty kary umownej?
W celu uchronienia się przed zapłatą kary umownej w pierwszej kolejności należy ustalić czy w ogóle kara umowna ustalona w umowie odpowiada prawu.
Jak wynika z przytoczonego wcześniej art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego kara umowna polega na tym, że strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy pieniężnej. Z cytowanego przepisu wynikają dwie istotne okoliczności:
- Kara umowna musi zostać zastrzeżona w umowie. Oznacza to, że bez umieszczenia w umowie postanowień regulujących karę umowną, dotyczących w szczególności jej wysokości lub zasad obliczenia, kontrahent nie może w sposób dowolny i jednostronny żądać jej zapłaty.
- Kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. W przypadku zastrzeżenia kary umownej w zapłacie jakiejkolwiek należności pieniężnej jest ona z mocy prawa nieważna.
Niespełnienie jednego z powyższych warunków powoduje, że cały zapis o karze umownej jest nieważny.
Czy da się zakwestionować karę umowną wskazaną w umowie?
Następnym sposobem uniknięcia zapłaty kary umownej jest zakwestionowanie całego zapisu dotyczącego kary umownej. Można to uczynić w przypadku nieprecyzyjnego sformułowania jej wysokości bądź zasad jej obliczania. Zasadniczo kara umowna powinna być zastrzeżona w postaci określonej sumy pieniężnej. Nie oznacza to jednak obowiązku podania wprost jej wysokości. W praktyce szeroko stosowanym rozwiązaniem jest oznaczenie wysokości kary umownej przez wskazanie jedynie podstaw do jej wyliczenia. Może to być np. określony procent wartości świadczenia.
W orzecznictwie i doktrynie podkreśla się jednak, że kara umowna powinna być określona w sposób precyzyjny, który pozwala obu stronom zawartej umowy w sposób jednoznaczny określić jej wysokość w momencie zawarcia umowy.
Czy można obniżyć wysokość kary mownej?
Innym sposobem na obronę przed karą umowną jest jej miarkowanie. Możliwość taka została przewidziana w art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego. Wskazuje ona na dwa przypadki, które pozwalają na obniżenie jej wysokości:
- zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane,
- kara umowna jest rażąco wygórowana.
Wykonanie zobowiązania w znacznej części
Pierwszą ze wskazanych przesłanek miarkowania kary umownej jest wykonanie zobowiązania w znacznej części. Zwrot „w znacznej części” jest niedookreślony. Przyjmuje się, że oznacza on, że interes wierzyciela jaki miał on w wykonaniu zobowiązania został zaspokojony w części zbliżającej się do pełnego jego zaspokojenia.
Uniknięcie zapłaty całej kary umownej z uwagi na jej rażące wygórowanie
Drugą przesłanką umożliwiającą miarkowanie kary umownej jest wykazanie, że jest ona rażąco wygórowana. Ocena, czy kara jest w konkretnych okolicznościach rażąco wygórowana może uwzględniać szereg okoliczności, w tym:
- stosunek między wysokością kary umownej a wartością zobowiązania, które dłużnik wykonał z opóźnieniem,
- relację między wysokością kary umownej i wartością robót ustaloną w umowie, w której kara umowna została zastrzeżona,
- stosunek kary umownej do odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych,
- okres opóźnienia w terminowym wykonaniu umowy przyrównany do czasu jej trwania,
- przyczyny opóźnienia,
- przyczynienie się wierzyciela,
- stopień winy dłużnika,
- relacja do należnego wynagrodzenia lub ocena stopnia naruszenia interesu wierzyciela wskutek opóźnionego wykonania umowy lub jej niepełnego wykonania.
Uniknięcie zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek nieterminowego spełnienia świadczenia
Inną obronę może podjąć dłużnik zobowiązany do zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek nieterminowego spełnienia świadczenia niepieniężnego. W takiej sytuacji kara umowna należy się jedynie w wypadku zwłoki dłużnika rozumianej jako kwalifikowana postać opóźnienia. Mówiąc wprost chodzi o takie opóźnienie, które łączy się z zawinieniem po stronie dłużnika.
Jeżeli zatem dłużnik wykaże, że opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialność, kontrahent nie będzie mógł żądać zapłaty kary umownej. Dłużnik może doprowadzić do wyłączenia swojej odpowiedzialności poprzez:
- udowodnienie rzeczywistej przyczyny niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania,
- wykazanie, że przy wykonaniu zobowiązania dołożył należytej staranności.
Podsumowanie
Podejmując działania mające na celu weryfikację obowiązku zapłaty kary umownej należy w pierwszej kolejności przeanalizować postanowienia umowne dotyczące kary umownej, w szczególności okoliczności uzasadniające żądanie jej zapłaty oraz sposób określenia jej wysokości. Nie należy również zapominać o regulacjach ustawowych, które po spełnieniu określonych przesłanek pozwolą na zwolnienie z obowiązku zapłaty lub obniżenie jej wysokości.
Otrzymałeś wezwanie do zapłaty kary umownej i zastanawiasz się, czy istnieją sposoby, aby uniknąć jej zapłaty? Dłużnik odmawia zapłaty kary umownej i zastanawiasz się, czy ma rację? Umów się z nami na bezpłatną konsultację. Nasi prawnicy przeanalizują Twoją sytuację i odpowiedzą na wszelkie nurtujące Cię pytania.