Podatnicy mają możliwość odliczenia podatku VAT od takich zakupów, które dotyczą sprzedaży opodatkowanej. Ten mechanizm – nazywany proporcją – obowiązuje od dawna, jednak – obok dotychczasowych rozwiązań – ustawodawca wraz z początkiem 2016 roku wprowadza do ustawy o VAT tzw. preproporcję. Ma ona umożliwić ustalanie tej części naliczonego podatku VAT, która odnosi się jedynie do sprzedaży opodatkowanej VAT w sytuacji, gdy podatnik wykonuje także inne czynności, nie będące działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy. W praktyce ograniczy to kwotę podatku odliczanego przez przedsiębiorców, wykonujących także czynności niebędące działalnością gospodarczą i może spowodować trudności w rozliczeniach z fiskusem.
Do końca 2015 roku stosowało się rozwiązanie, według którego częściowe odliczenie naliczonego podatku VAT miało miejsce na podstawie proporcji dotyczącej konkretnego podatnika (Art. 90 ust. 2-10 ustawy o VAT). Podatnik mógł więc odliczać VAT od zakupów stricte związanych z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą. Jeśli zaś zakup dotyczył sfery prywatnej, podatnik możliwości rozliczenia VAT od takiego zakupu był pozbawiony i winien być traktowany jak konsument. Problem pojawiał się w sytuacji pośredniej, gdy konkretny zakup był związany zarówno z działalnością gospodarczą, jak i częściowo z aktywnością prywatną danego podmiotu. W ocenie ustawodawcy w takiej sytuacji podatnik powinien mieć możliwość jedynie częściowego odliczenia podatku VAT, a obliczaniu stosownej części miał służyć mechanizm preproporcji. Jeśli jednak podatnik wykonuje wyłącznie czynności w ramach działalności gospodarczej, to preproporcja nie będzie mieć do niego zastosowania, nawet jeśli wykaże przychody, nie podlegające opodatkowaniu VAT.
W takim stanie faktycznym od 1 stycznia 2016 roku zaczęły obowiązywać przepisy regulujące kwestię częściowych odliczeń VAT, kiedy mowa o zakupach na potrzeby zarówno prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej, jak i z tą działalnością niezwiązanych. Przepisami tymi są art. 86 ust. 2a-2h oraz 22 ustawy o VAT, a także rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie sposobu określania zakresu wykorzystywania nabywanych towarów i usług do celów działalności gospodarczej w przypadku niektórych podatników.
Celem nowelizacji w tym obszarze miało być dostosowanie rodzimych przepisów do regulacji unijnych, przede wszystkim wyroków TSUE, interpretujących przepisy dyrektywy VAT dotyczące odliczania podatku naliczonego (m.in. wyrok w sprawie C-437/06 Securenta).
Obecnie wykorzystywanie preproporcji jak i odliczania podatku VAT z jej uwzględnieniem można opisać w kilku punktach:
- ustalenie obowiązku stosowania preproporcji
- ustalenie możliwej do zastosowania metody preproporcji
- zebranie danych do zastosowania preproporcji
- określenie współczynnika preproporcji
- zapoznania z zasadami odliczania podatku naliczonego w ciągu roku z zastosowaniem preproporcji
W praktyce oznacza to, że preproporcja będzie mieć zastosowanie w szczególności do jednostek samorządu terytorialnego, spółek komunalnych, jednostek budżetowych, muzeów, teatrów, domów kultury, fundacji, stowarzyszeń, itp. Wyjątkiem mogą być przedsiębiorcy, którzy np. wykorzystują niestandardowe środki promocji w ramach prowadzonej działalności gospodarczej takie jak rozdawanie darmowych poradników, broszur czy prowadzenie darmowych audycji, choć i w takiej sytuacji można argumentować, że bez takich darmowych czynności nie pojawiłaby się w ogóle sprzedaż opodatkowana VAT, bo podatnik nie dotarłby ze swoimi usługami do końcowego odbiorcy.
W praktyce nowe regulacje mogą wywoływać jeszcze więcej wątpliwości. Każdy podatnik, choćby prowadził wyłącznie działalność gospodarczą, może mieć bowiem przychody nieobjęte VAT takie jak m.in. odsetki, odszkodowania czy dywidendy. Sam fakt ich wystąpienia nie oznacza, że podatnik ma stosować preproporcję. Jeśli jednak ten podatnik będzie wykonywał jakąś aktywność inną niż działalność gospodarcza, to takie przychody nie powinny być uwzględniane przy określaniu współczynnika, gdyż są przeznaczane na działalność gospodarczą lub są jej konsekwencją.
Nowe przepisy będą miały zastosowanie do zakupów dokonywanych od 1 stycznia 2016 r. oraz do towarów lub usług objętych pięcioletnią lub dziesięcioletnią korektą.
Autor tekstu: adw. Piotr Owczarek