Poniżej znajdą Państwo artykuł dotyczący dopuszczalności wykorzystywania cudzych tekstów we własnym opracowaniu.
1. Proste informacje prasowe
W pierwszej kolejności należy wskazać, że cudze treści zamieszczane w tekście, mogą, ale nie muszą być chronione prawem autorskim. Zgodnie z art. 4 prawa autorskiego nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego proste informacje prasowe. Ta kategoria cudzych treści może być dowolnie, bez potrzeby zachowania jakichkolwiek wymogów przewidzianych prawem autorskim, rozpowszechniana we własnych opracowaniach. Kluczowe jest ustalenie zakresu pojęcia „prostych informacji prasowych”, w tym przedmiocie wypowiada się – Kubala Krzysztof, Kubala Włodzimierz, artykuł „Co i dlaczego nie podlega ochronie” Rzeczposp. PCD.1996.9.10: „Informacja to powiadomienie o czymś, zakomunikowanie o czymś. Powiadomienie to powinno mieć postać informacji prasowej w rozumieniu prawa prasowego, tj. ukazać się w prasie, czyli w dzienniku, czasopiśmie, serwisie agencyjnym, biuletynie, w programie radiowym lub telewizyjnym albo w kronice filmowej. […] Za informację prasową należy uznać m. in. informacje o wypadkach i wydarzeniach, ogłoszenia, programy radiowe i telewizyjne, zapowiedzi wydarzeń, imprez, a także komunikaty, prognozy pogody, kroniki wypadków itp.” W literaturze ponadto zauważa się, że nie korzystają z ochrony (są krótką informacją prasową) również np. notowania giełdowe i walutowe i sondażowe wypowiedzi czytelników, słuchaczy lub widzów. Podkreślamy, że powyższe dotyczy jedynie warstwy tekstowej informacji – rozpowszechnienie np. programu telewizyjnego zarówno w formie i treści oryginału może stanowić naruszenie prawa autorskiego, gdy utworem będzie jego warstwa wizualna. Zalecamy ostrożność w kwalifikacji danej informacji jako niepodlegającej ochronie prawno autorskiej – jak każdy wyjątek, również i ten należy interpretować ściśle.
2. Opracowania cudzego utworu i inspiracje
Prawo autorskie zakłada, że opracowanie cudzego utworu objęte jest ochroną prawno autorską bez uszczerbku dla prawa pierwotnego, tzw. prawami zależnymi. Przez opracowanie rozumiemy w szczególności adaptacje, przeróbki, tłumaczenia – przedstawiciele doktryny wymieniają również: streszczenia (a więc również omówienia), dramatyzację powieści, inscenizację dramatu, aranżacje muzyczne, antologie, edycje krytyczne. Uprawniony z prawa pierwotnego musi wyrazić zgodę na rozpowszechnianie i korzystanie z opracowania, co najpewniej będzie wiązało się z zapłatą odpowiedniego wynagrodzenia. W skrócie – swobodne rozpowszechnianie opracowań, bez zgody autora pierwowzoru jest bezprawne. Warto jednak zwrócić uwagę na art. 2 ust. 4 Prawa autorskiego, tj. za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. Zdaniem sądów podmiot może stać się autorem dzieła inspirowanego wówczas, gdy z cudzego utworu czerpie wątek lub motyw albo temat, natomiast twórcze elementy dzieła inspirującego przetwarza tak, iż o wartości dzieła inspirowanego decydują jego własne nieprzejęte elementy. Kierować się również należy trafnym orzeczeniem Sądu Najwyższego (z 10 maja 1963 r. SN 1964, nr 4, poz. 74), według którego „jeżeli twórczość została tylko podbudowana przez cudze dzieło, lecz autor nie przejmuje do swego utworu ani treści, ani formy cudzego dzieła, to ma się wtedy do czynienia z twórczością samodzielną w rozumieniu art. 3 § 4 prawa autorskiego” (a więc mamy do czynienia z dziełem inspirowanym). W przypadku dzieła inspirowanego – zgoda twórcy pierwowzoru na rozpowszechnianie nie jest wymagana.
3. Licencja ustawowa
Art. 25. 1. Prawa autorskiego: Wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:
1) już rozpowszechnione:
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach,
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione,
c) aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie,
2) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a i b;
3) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych;
4) mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach; nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby;
5) krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.
2. Za korzystanie z utworów, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b i c, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.
3. Rozpowszechnianie utworów na podstawie ust. 1 jest dozwolone zarówno w oryginale, jak i w tłumaczeniu.(…)
Komentowany przepis jest wyjątkiem – przewiduje możliwość dokonywania tzw. przedruków w prasie, radiu i telewizji. W pierwszej więc kolejności należy odpowiedzieć na pytanie, czy daną publikację można zakwalifikować jako prasę (telewizja i radio nie wchodzą oczywiście w rachubę). Pomoce są orzeczenia sądów – „Przekaz za pośrednictwem Internetu, jeżeli spełnia wymogi określone w treści art. 7 ust. 2 pkt. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) jest prasą, a interwał czasowy w jakim się pojawia determinuje to, czy jest to dziennik, czy też czasopismo w rozumieniu art. 7 ust. 2 pkt 2 prawa prasowego.” Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2010 r. III KK 250/10 oraz „O tym, czy publikacja internetowa ma charakter prasowy decydować powinien cel, jakiemu ma służyć. Skoro rolą i zadaniem prasy jest rozpowszechnianie informacji, to periodyczność przekazu, czyli cyklicznego informowania opinii publicznej o określonych faktach społecznych, ekonomicznych, gospodarczych, politycznych, oświatowych, kulturalnych, z zakresu muzyki, filmu i sztuki, etc., pod oznaczonym tytułem, nazwą, adresem czy nawet linkiem, wskazywać będzie na cel, jaki realizuje redakcja, wydawca czy autor danej publikacji elektronicznej, na stworzonej specjalnie w tym celu stronie internetowej.”Postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 24 kwietnia 2008 r. II SA/Wa 1536/06.
Korzystanie z prawa przedruku obwarowane jest szeregiem warunków, które dotyczą wszystkich jego form tj.
-przedmiotem przedruku mogą być jedynie utwory rozpowszechnione/opublikowane;
-przedruk dokonywany jest w celach informacyjnych
-korzystanie z utworów w granicach prawa przedruku, może odbywać się pod warunkiem wymienienia twórcy i źródła (art. 34 prawa autorskiego).
Poza powyższymi wymogami, wspólnymi dla wszystkich utworów podlegających prawu przedruku, można wyodrębnić dwie podstawowe grupy materiałów/kategorii utworów dziennikarskich z których można korzystać w ramach licencji ustawowej, wyodrębnionych pod kątem obowiązku zapłaty wynagrodzenia.
Do pierwszej grupy, wolnej od opłat, należą: sprawozdania o aktualnych wydarzeniach, krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów, o których mowa w pkt 1 lit. a i b, przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych, mowy wygłoszone na publicznych zebraniach i rozprawach (nie upoważnia to jednak do publikacji zbiorów mów jednej osoby) i krótkie streszczenia rozpowszechnionych utworów.Nadmienić trzeba, że w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach wolno przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednakże w granicach uzasadnionych celem informacji.Podkreślamy, że można je rozpowszechnić, bez konieczności zapłaty wynagrodzenia na rzecz autora. Poniżej przybliżenie zakresu znaczeń zwrotów użytych dla wskazania przedruków objętych licencją ustawową gwarantującą możliwość ich nieodpłatnego rozpowszechniania w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji:
a) sprawozdania o aktualnych wydarzeniach – Niewątpliwie do artykułów aktualnych należą wszelkie materiały dotyczące wydarzeń dnia, powtarzane w serwisach prasowych na całym świecie lub w serwisach lokalnych. Wykorzystanie sprawozdań dotyczących takich wydarzeń nie może być objęte licencją z art. 25 po upływie dłuższego czasu, np. tygodnia, od daty wydarzenia.
b) krótkie wyciągi ze sprawozdań i artykułów (aktualnych na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne) – np. krótkie streszczenia artykułów (jeśli chodzi o rozumienie zwrotu aktualnych artykułów na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, por. niżej punkt b na stronie 5);
c) przeglądy publikacji i utworów rozpowszechnionych oraz mów wygłoszonych na publicznych zebraniach i rozprawach – w przypadku przeglądów najczęściej chodzi przy tym o informacje o zawartości innych czasopism (ale może dot. sztuk teatralnych, koncertów, nadań radiowo-telewizyjnych). Takie informacje mogą być połączeniem niewielkich cytatów z opublikowanych utworów i własnego komentarza. Jeśli chodzi o zebrania i rozprawy to akcentuje się element publiczności tj. sytuacji gdy do udziału w nich może być dopuszczony każdy, kto zechce;
d) streszczenia, uregulowane w art. 25 ust. 1 pkt 5, mogą obejmować wszelkie utwory rozpowszechnione, bez względu na miejsce rozpowszechnienia. Warunkiem jest tylko to, aby ich rozmiar nie był większy niż konieczny ze względu na potrzeby informacji o udostępnieniu określonego dzieła. Streszczenie w żadnym przypadku nie może zastępować zapoznania się z samym dziełem.
Do grupy drugiej należą materiały których rozpowszechnianie uzależnione jest od możliwości żądania zapłaty wynagrodzenia przez autora, tj. aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie. Przedmiotem przedruku mogą być jedynie artykuły na tematy aktualne – aktualność trwa tak długo, jak zdarzenie (w przypadku zdarzeń rozciągniętych w czasie) oraz przez krótki okres po jego zakończeniu – tak długo jak trwa zainteresowanie opinii publicznej i mediów zdarzeniem. Jest to okres, w którym o zdarzeniu i jego przebiegu nadal się informuje. Ponadto, również w obrębie tej grupy można co do zasady dokonywać przedruków bez zgody autora – różnicą jest jedynie to, że zgodnie z art. 25 ust. 2 prawa autorskiego, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworów. Poniżej przybliżenie znaczenia poszczególnych, ustawowych wyrażeń:
a) fotografia reporterska – Pojęcie zdjęcia reporterskiego nie jest do końca zdefiniowane; sam fakt umieszczenia zdjęć w prasie nie przesądza o ich „reporterskim charakterze”. Jednak wydaje się, że elementem definicji tego pojęcia musi być aktualność i poruszana tematyka. Zdjęcie reporterskie ma być „świadkiem” rozgrywającego się wydarzenia i dlatego służy najczęściej jako dodatkowe udokumentowanie bieżących wiadomości podawanych w środkach masowego komunikowania.
b) aktualne artykuły na tematy polityczne, gospodarcze lub religijne – ich przedruk jest zabroniony (w całości i w części) jeśli autor/wydawca zastrzegł, że nie zgadza się na dalsze rozpowszechnianie. W praktyce, w przypadku np. serwisów internetowych stosowna informacja znajduje się zwykle w treści stopki, pod danym artykułem – tak na przykład internetowa wersja Rzeczpospolitej. Wolności rozpowszechniania w środkach masowego komunikowania podlegają artykuły, czyli oryginalne utwory dziennikarskie, często o charakterze polemicznym lub publicystycznym. Nie są artykułami sprawozdania, komunikaty, kroniki, recenzje, glosy, reportaże, odpowiedzi na listy czytelników. Nie można dokonywać przedruku artykułów, choćby aktualnych, na tematy religijne, medyczne, sportowe, prawne, ponieważ istnieje obowiązek ścisłego interpretowania wyjątków.
4. Prawo cytatu
Art. 29 ust. 1 prawa autorskiego przewiduje, że wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.