W praktyce prawniczej pojęcie służebności przesyłu często budzi wątpliwości – zarówno po stronie właścicieli nieruchomości, jak i przedsiębiorstw przesyłowych. Jedni żądają odszkodowania, inni wynagrodzenia, a jeszcze inni obu roszczeń jednocześnie. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym jest służebność przesyłu, w jakich sytuacjach można domagać się zapłaty oraz jakie są różnice między odszkodowaniem a wynagrodzeniem.
Spis treści
Czym jest służebność przesyłu?
Służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym uregulowanym w art. 305¹–305⁴ Kodeksu cywilnego. Umożliwia przedsiębiorcy przesyłowemu – np. firmie energetycznej, gazowni czy dostawcy Internetu – korzystanie z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym do budowy, eksploatacji i konserwacji urządzeń przesyłowych.
Innymi słowy, służebność przesyłu oznacza, że właściciel gruntu musi tolerować obecność urządzeń przesyłowych (np. słupów energetycznych, kabli, gazociągów czy światłowodów) i umożliwić przedsiębiorstwu ich utrzymanie. W zamian za to właściciel może domagać się odpowiedniego wynagrodzenia.
Warto wiedzieć, że instytucja służebności przesyłu została wprowadzona do polskiego prawa dopiero w 2008 r. Od tego czasu każdy właściciel, na którego nieruchomości znajdują się urządzenia przesyłowe, może dochodzić rekompensaty finansowej.
Jak można ustanowić służebność przesyłu?
Istnieją trzy podstawowe sposoby ustanowienia służebności przesyłu, które przedstawia poniższa tabela.
| Na podstawie umowy | Właściciel nieruchomości i przedsiębiorca przesyłowy zawierają umowę, najczęściej w formie aktu notarialnego. Ustalają w niej m.in. przebieg urządzeń oraz wysokość wynagrodzenia. |
| Na mocy orzeczenia sądu | Gdy strony nie mogą dojść do porozumienia, każda z nich może złożyć wniosek do sądu o ustanowienie służebności za wynagrodzeniem. |
| Poprzez zasiedzenie | Jeżeli przedsiębiorca przesyłowy korzysta z nieruchomości przez odpowiednio długi czas (co do zasady 30 lat w złej wierze lub 20 lat w dobrej wierze), może nabyć służebność przesyłu w drodze zasiedzenia. |
Zasiedzenie ma charakter wyjątkowy – służy uporządkowaniu sytuacji prawnej, gdy właściciel przez wiele lat nie podejmował żadnych działań, a urządzenia funkcjonowały na nieruchomości bez jego sprzeciwu.
Odszkodowanie za służebność przesyłu
Wbrew powszechnemu przekonaniu, w przypadku służebności przesyłu nie zawsze można mówić o klasycznym odszkodowaniu. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, właścicielowi przysługuje odszkodowanie tylko w sytuacji, gdy doszło do rzeczywistej szkody – na przykład uszkodzenia nieruchomości w wyniku nieszczelności rurociągu lub awarii instalacji energetycznej.
W momencie ustanowienia służebności przesyłu wynagrodzenie za jej ustanowienie pełni również funkcję odszkodowawczą, ponieważ ma rekompensować trwałe ograniczenie prawa własności.
Przykłady sytuacji, w których właściciel może dochodzić odszkodowania:
- awaria lub nieszczelność instalacji przesyłowej,
- trwałe uszkodzenie gruntu lub obniżenie jego wartości,
- nieprawidłowe korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorcę.
Warto pamiętać, że roszczenia odszkodowawcze ulegają przedawnieniu – co do zasady po 6 latach, a w przypadku nieruchomości wykorzystywanych w działalności gospodarczej – po 3 latach.
Wynagrodzenie za służebność przesyłu
W praktyce częściej mamy do czynienia z wynagrodzeniem niż z odszkodowaniem. Wynagrodzenie jest należne właścicielowi w dwóch przypadkach:
- Za bezumowne korzystanie z nieruchomości – gdy przedsiębiorstwo przesyłowe korzystało z gruntu bez ustanowionej służebności przesyłu. Właściciel może wówczas dochodzić zapłaty za okres wsteczny.
- Za ustanowienie służebności przesyłu – gdy strony zawarły umowę lub sąd orzekł o ustanowieniu służebności. Wynagrodzenie ma charakter jednorazowy, choć w wyjątkowych przypadkach może mieć formę świadczenia okresowego.
Wysokość wynagrodzenia zależy od wielu czynników, m.in.:
- powierzchni zajętej przez urządzenia,
- stopnia ograniczenia prawa własności,
- wartości rynkowej nieruchomości,
- strat poniesionych przez właściciela,
- wpływu urządzeń na możliwość korzystania z pozostałej części działki.
Nie istnieją ustawowe stawki wynagrodzenia – jego wysokość każdorazowo ustala sąd na podstawie opinii biegłego rzeczoznawcy. W praktyce zdarzają się znaczne rozbieżności między oczekiwaniami właścicieli a wyceną sądową.
Zasiedzenie służebności przesyłu
Służebność przesyłu może zostać nabyta przez zasiedzenie. Dochodzi do tego, gdy przedsiębiorca przesyłowy przez wiele lat korzysta z nieruchomości w sposób jawny, ciągły i niezakłócony, a właściciel nie sprzeciwia się temu stanowi.
Zasiedzenie ma na celu zapewnienie stabilności stosunków prawnych i usunięcie niezgodności między stanem faktycznym a prawnym. Po upływie ustawowego terminu (20 lub 30 lat) przedsiębiorstwo może wystąpić do sądu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu.
Służebność przesyłu – podsumowanie
Służebność przesyłu jest narzędziem pozwalającym przedsiębiorstwom przesyłowym na legalne korzystanie z cudzej nieruchomości. Właściciel gruntu ma prawo do wynagrodzenia, a w wyjątkowych przypadkach także do odszkodowania. Różnica między tymi pojęciami jest zasadnicza:
- wynagrodzenie – rekompensuje utratę części prawa własności w związku z ustanowieniem służebności,
- odszkodowanie – naprawia szkodę powstałą w wyniku nieprawidłowego korzystania z nieruchomości.
Skontaktuj się z nami!
Nie wiesz, czy przysługuje Ci wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu lub czy doszło do zasiedzenia służebności przesyłu? Skontaktuj się z naszą kancelarią – przeanalizujemy Twoją sytuację, ocenimy szanse na uzyskanie odszkodowania i pomożemy przygotować odpowiedni wniosek.
FAQ – 5 najczęściej zadawanych pytań o służebność przesyłu
1. Czym różni się odszkodowanie od wynagrodzenia za służebność przesyłu?
Wynagrodzenie rekompensuje ograniczenie prawa własności w związku z ustanowieniem służebności, natomiast odszkodowanie dotyczy szkód powstałych na skutek nieprawidłowego korzystania z nieruchomości.
2. Czy przedsiębiorstwo przesyłowe może odmówić ustanowienia służebności przesyłu?
Nie. Jeśli urządzenia są już posadowione na nieruchomości, przedsiębiorstwo ma obowiązek zawrzeć umowę lub liczyć się z ustanowieniem służebności przez sąd za odpowiednim wynagrodzeniem.
3. Jak ustalana jest wysokość wynagrodzenia za służebność przesyłu?
Kwotę określa się na podstawie opinii rzeczoznawcy majątkowego, który uwzględnia wartość gruntu, stopień ograniczenia prawa własności i powierzchnię zajętą przez urządzenia.
4. Czy przedsiębiorca może nabyć służebność przesyłu przez zasiedzenie?
Tak, jeśli przez co najmniej 20 lat (w dobrej wierze) lub 30 lat (w złej wierze) korzysta z nieruchomości w sposób jawny i ciągły, a właściciel nie sprzeciwia się temu stanowi.
5. Czy można negocjować wysokość wynagrodzenia za służebność przesyłu?
Tak. Strony mogą negocjować warunki finansowe przed zawarciem umowy lub w toku postępowania sądowego. Warto wówczas przedstawić własną wycenę rzeczoznawcy, aby poprzeć swoje żądania.
