Jeżeli tu trafiłeś, to pewnie wiesz, że Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR) to system, który służy gromadzeniu danych o osobach fizycznych sprawujących bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką. Jego pierwotnym przeznaczeniem jest przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, niemniej fakt, że rejestr ten jest jawny sprawia, że może być wykorzystywany zarówno przez organy władzy publicznej, jak i podmioty prywatne, również do innych celów.
Ministerstwo Finansów przekonuje, że publiczny charakter rejestru, umożliwiający każdemu nieodpłatny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych, zapewnia również większą kontrolę informacji przez społeczeństwo obywatelskie oraz przyczynia się do zwiększenia zaufania do rynku finansowego i uczestników obrotu gospodarczego. Jawność rejestru pozbawia jednak przedsiębiorców ochrony ich interesów, znosi tajemnicę ich majątków i znacząco naraża ich prywatność. Przedsiębiorcy więc, pomimo, że ich dochody nie pochodzą z przestępstwa, zaczęli szukać rozwiązań, dzięki którym nie będą musieli ujawniać swoich danych w CRBR.
Beneficjent rzeczywisty, czyli kto?
Rejestr gromadzi dane o beneficjentach rzeczywistych spółek, przez co rozumie się osoby, które sprawują bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką. Ocena, kto podlega wpisowi do CRBR nie jest jednak taka prosta, zwłaszcza, że definicja beneficjenta rzeczywistego ujęta w ustawie o przeciwdziałaniu terroryzmowi i finansowaniu terroryzmu jest rozległa i przewiduje wielu scenariuszy.
Po pierwsze są to osoby fizyczne:
- które sprawują bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę, lub
- w imieniu których są nawiązywane stosunki gospodarcze lub jest przeprowadzana transakcja okazjonalna.
Warto zwrócić uwagę, że wystarczą uprawnienia kontrolne wynikające z okoliczności faktycznych, żeby daną osobę fizyczną uznać za beneficjenta rzeczywistego. Stąd też wpisowi podlega osoba fizyczna, która już tylko faktycznie sprawuje kontrolę (nie posiada uprawnień ustawowych lub umownych).
W przypadku spółki z o.o. lub S.A. beneficjentem rzeczywistym spółki jest:
- osoba fizyczna będąca udziałowcem lub akcjonariuszem spółki, której przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji tej osoby prawnej,
- osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
- osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad osobą prawną lub osobami prawnymi, którym łącznie przysługuje prawo własności więcej niż 25% ogólnej liczby udziałów lub akcji spółki, lub łącznie dysponującą więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie spółki, także jako zastawnik albo użytkownik, lub na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu,
- osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad spółką przez posiadanie w stosunku do niej uprawnień, o których mowa w art. 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. z 2019 r. poz. 351), lub
- osoba fizyczna zajmująca wyższe stanowisko kierownicze w organach spółki w przypadku udokumentowanego braku możliwości ustalenia lub wątpliwości co do tożsamości osób fizycznych określonych w powyższych punktach oraz w przypadku niestwierdzenia podejrzeń prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu.
Innymi słowy, jeżeli żadna osoba (fizyczna albo prawna) nie ma pakietu co najmniej 25% udziałów/akcji, albo nie dysponuje co najmniej takim stosunkiem głosów, to wpisowi do CRBR podlegają wyłącznie osoby sprawujące wyższe stanowisko kierownicze (np. członkowie zarządu lub prokurenci).
Czym jest grupa kapitałowa?
W przypadku często spotykanego w obrocie łańcucha spółek powyższe kryteria stosuje się do każdej kolejnej spółki. Jeżeli więc zagraniczna spółka, odpowiadająca polskiej spółce z o.o., będzie miała 100% udziałów w spółce z o.o. zarejestrowanej w Polsce, to beneficjentem rzeczywistym będą osoby fizyczne, które ostatecznie są właścicielem podmiotu prawnego lub go kontrolują, bezpośrednio lub pośrednio posiadając wystarczający odsetek udziałów lub praw głosu lub udziałów własnościowych w danym podmiocie, w tym za pomocą pakietów akcji na okaziciela, lub poprzez kontrolę w inny sposób. Spółka ta musi dokonać oceny stanu faktycznego i prawnego i we własnym zakresie wskazać osobę lub osoby fizyczne sprawujące bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką.
Czy to Wszystko?
Prawdopodobnie nie. Taka odpowiedź wynika ze stanowiska Ministerstwa Finansów, ale nie wynika wprost z ustawy. Zdaniem Ministerstwa, ustawowa definicja beneficjenta rzeczywistego stanowi katalog otwarty, a wyliczenie potencjalnych beneficjentów rzeczywistych ma charakter przykładowy. W związku z powyższym spółka powinna przeanalizować wszystkie przesłanki zawarte w definicji beneficjenta rzeczywistego i ustalić każdą osobę fizyczną sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych, umożliwiające wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez spółkę.
Stanowisko Ministerstwa nie jest wiążące, ale w związku z nim powstaje duże prawdopodobieństwo, że sądy administracyjne się jemu przychylą. W praktyce oznacza to, że katalog beneficjentów rzeczywistych spółek posiadających osobowość prawną nie zastępuje podstawowej definicji beneficjenta rzeczywistego i pozostaje ona aktualna także w tych przypadkach.
Fundacje i trusty – czy zapewniają anonimowość?
Fundacja jest osobą prawną (zakładową – bez udziałowców), zatem osoby fizyczne sprawujące kontrolę nad fundacją (np. zarząd) są beneficjentem rzeczywistym klienta (tutaj: sp. z o.o.).
Warto odnotować, że zgodnie z art. 3 Dyrektywy Parlamentu i Rady (UE) 2015/849 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, zmieniająca rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 648/2012 i uchylająca dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2005/60/WE oraz dyrektywę Komisji 2006/70/WE w przypadku podmiotów prawnych, takich jak fundacje beneficjentem rzeczywistym jest osoba fizyczna lub osoby fizyczne zajmujące stanowiska równoważne ze stanowiskami:
- założyciela,
- powiernika,
- nadzorcy, jeżeli został ustanowiony,
- beneficjenta,
lub jest inną osobą stanowiącą nadzór nad trustem. Powstaje zatem uzasadnione przypuszczenie, że beneficjentem rzeczywistym spółki, w której co najmniej 25% udziałów ma fundacja, będą wszystkie te osoby oraz członkowie zarządu fundacji.
Jak określić beneficjenta rzeczywistego w wieloosobowej spółce posiadającej osobowość prawną?
Choć katalog beneficjentów rzeczywistych nie jest zamknięty i nie wolno pomijać podstawowego kryterium definicyjnego (bezpośrednia lub pośrednia kontrola nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych), to jednak katalog ten wyraźnie wskazuje na to, jakie cechy powinien mieć beneficjent rzeczywisty. Ustawodawca przyjmuje, że już 25% udziałów, akcji lub głosów przysługujących jednej osobie fizycznej daje wystarczającą kontrolę nad spółką, żeby konieczne było jej ujawnienie.
Na podstawie przytoczonej wyżej definicji można stwierdzić, że już pięcioosobowa spółka z o.o., w której wszyscy wspólnicy mają równą liczbę udziałów (20%) i przysługuje im taki sam głos (także 20%), żaden ze wspólników nie powinien podlegać wpisowi do CRBR. W takim układzie beneficjentem rzeczywistym będą członkowie zarządu, którzy sprawują faktyczną kontrolę nad spółką.
Można inaczej
Wymierne korzyści może przynieść zebranie się kilku przedsiębiorców w spółce o typie rodzajowym nieznanym polskiej praktyce prawnej. Spółka ta może być założona na Bermudach, Brytyjskich Wyspach Dziewiczych, Kajmanach, Mauritiusie, Jersey, wyspie Man, Gibraltar, Samoa, Malcie, w Angulii, Republice Irlandii, czy Bahrajnie i z tej przyczyny, jej ogólne cechy mogą się nieznacznie różnić. Co do zasady ma ona osobowość prawną i jest podzielona na komórki (cell), które jednak nie mają osobowości prawnej i nie odpowiadają za zobowiązania zaciągnięte przez inne komórki, a każda komórka cieszy się autonomią. Majątek posiadany przez spółkę jest organizacyjnie (wewnętrznie) podzielony pomiędzy komórkami, a część majątku może być ulokowana w tzw. jądrze spółki. Spółka ta często wykorzystywana jest dla celów inwestycyjnych, aby poszczególne ryzykowne inwestycje nie zagroziły innym.
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że przynajmniej pięcioosobowe Segregated Portfolio Company, w którym każdy ze wspólników zarządzałby faktycznie osobną komórką spółki, może zapewnić:
- ograniczenie obowiązku rejestracji do CRBR wyłącznie członków zarządu spółki,
- oddzielenie od siebie majątków wspólników (każda komórka mogłaby posiadać udziały w innej spółce),
- wyłączenie odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania przypadające innej komórce.
W praktyce jednak powstaje ryzyko uznania przez organ administracyjny, że wspólnik faktycznie decydujący o danej komórce posiada uprawnienia kontrolne w spółce. Czym więcej jednak byłoby wspólników, tym więcej byłoby komórek – a jednocześnie tym trudniej byłoby uzasadnić, że jeden wspólnik, poprzez zarządzanie jedną komórką, sprawuje faktyczną kontrolę nad całą spółką zagraniczną i przez to jest beneficjentem rzeczywistym spółki polskiej, której co najmniej 25% udziałów posiada spółka zagraniczna (wewnętrznie dana komórka).
Zatajenie informacji o beneficjencie rzeczywistym grozi surową karą
Usilne próby ukrycia danych beneficjenta rzeczywistego wiążą się z ryzykiem obciążenia spółki karą administracyjną do wysokości 1 000 000 zł. Kara ta grozi spółce także wtedy, gdy zatajony beneficjent rzeczywisty nie był wymieniony w katalogu otwartym, a jednak posiadał bezpośrednią lub pośrednią kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych.
Jeśli zainteresował Cię powyższy wpis i chcesz wiedzieć więcej na ten temat zapraszamy do współpracy z nami. Specjaliści z naszej kancelarii prawnej w Łodzi są do Twojej dyspozycji, skontaktuj się już dzisiaj i daj sobie pomóc.