Zakończenie umowy agencyjnej nie zawsze oznacza koniec rozliczeń między agentem a dającym zlecenie. W pewnych sytuacjach agent może dochodzić tzw. świadczenia wyrównawczego. Przyjrzymy się, czym jest, ile wynosi i kiedy przysługuje świadczenie wyrównawcze w umowie agencyjnej.
Czym jest świadczenie wyrównawcze w umowie agencyjnej?
Świadczenie wyrównawcze to szczególne uprawnienie agenta, uregulowane w art. 7643 Kodeksu cywilnego. Polega na tym, że po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli:
- w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub
- doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami,
- a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami.
Celem świadczenia wyrównawczego jest rekompensata dla agenta za utracone korzyści, tj. prowizje, które mógłby uzyskać, gdyby umowa agencyjna nadal trwała. Uzyskanie świadczenia wyrównawczego nie pozbawia agenta możności dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych.
Świadczenie wyrównawcze agenta a pozyskanie nowych klientów
Pozyskanie nowych klientów w kontekście odszkodowania dla agenta należy ocenić, biorąc pod uwagę:
- liczbę umów zawartych z nowymi kontrahentami oraz,
- wkład pracy agenta, który zaowocował późniejszymi korzyściami.
Nowi klienci to tacy, z którymi agent nawiązał kontakt i relację handlową, która w rezultacie doprowadziła do podpisania umowy i kolejnych zamówień w ciągu najbliższych kilku lat. Należy zaznaczyć, że nie są nimi klienci przekazani agentowi przez jego poprzednika lub zlecającego.
Świadczenie wyrównawcze agenta a istotny wzrost obrotów z obecnymi klientami
Zgodnie z art. 7643 § 1 Kodeksu cywilnego, istotny wzrost obrotów z klientami obecnymi może być traktowany na równi z pozyskaniem nowych klientów. Należy jednak podkreślić, że taki wzrost nie może być jedynie wynikiem ogólnej poprawy koniunktury gospodarczej.
Dla przyznania świadczenia wyrównawczego istotny wzrost obrotów oznacza:
- znaczne rozszerzenie i intensyfikację relacji handlowej z klientami obecnymi,
- wyższe przychody dającego zlecenie, które wynikają bezpośrednio z działań agenta.
Charakter świadczenia wyrównawczego
Roszczenie o wypłatę odszkodowania dla agenta przysługuje, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności. Takie ukształtowanie zasad przyznania świadczenia wyrównawczego agenta ma na celu zagwarantowanie agentowi udziału w zyskach wypracowanych dzięki jego zaangażowaniu.
Świadczenie wyrównawcze a względy słuszności
Agent ubiegający się o świadczenie wyrównawcze musi również przekonać sąd, że przyznanie odszkodowania jest w danych okolicznościach słuszne. Ta przesłanka daje sądom szeroką swobodę w ocenie, czy wypłata odszkodowania dla agenta jest uzasadniona.
Sąd weryfikuje przebieg współpracy stron oraz m.in.:
- wysokość wynagrodzenia agenta – jeśli agent w trakcie trwania umowy otrzymywał wynagrodzenie adekwatne do wkładu pracy i ponoszonej odpowiedzialności, przyznanie mu dodatkowego świadczenia może nie być konieczne,
- podział ryzyka gospodarczego – sąd ocenia, jak rozkłada się ryzyko gospodarcze pomiędzy stronami. Jeżeli to na agencie spoczywał cały ciężar pozyskiwania klientów, a dający zlecenie nie ponosił w tym zakresie żadnego ryzyka, to rośnie szansa na przyznanie świadczenia wyrównawczego.
- sposób rozwiązania umowy – jeśli wypowiedzenie nastąpiło z uzasadnionych przyczyn i z zachowaniem okresu wypowiedzenia, a lojalność dającego zlecenie nie budzi wątpliwości, to wypłata świadczenia wyrównawczego może być mniej prawdopodobna.
Warunki dochodzenia świadczenia wyrównawczego
Istotą świadczenia wyrównawczego oznacza to, że agent może dochodzić tego świadczenia, nawet jeśli w umowie agencyjnej nie ma zapisów o nim. Do wystąpienia z roszczeniem o wypłatę świadczenia wyrównawczego agenta muszą wystąpić łącznie cztery przesłanki:
- Działalność agenta w trakcie trwania umowy agencyjnej doprowadziła do pozyskania nowych klientów lub istotnego zwiększenia obrotów z dotychczasowymi.
- Dający zlecenie nadal czerpie znaczne korzyści z umów zawartych z tymi klientami.
- Wystąpił związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy działaniami agenta, a korzyściami dającego zlecenie.
- Przyznanie odszkodowania dla agenta jest uzasadnione względami słuszności.
Ciężar udowodnienia spełnienia tych warunków oraz wysokości należnego odszkodowania spoczywa na agencie.
Wysokość świadczenia wyrównawczego
Ustawa określa górną granicę odszkodowania dla agenta. Zgodnie z nią, wysokość świadczenia wyrównawczego nie może nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta:
- za jeden rok,
- obliczonego na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia uzyskanego w okresie ostatnich pięciu lat.
Jeśli umowa agencyjna trwała krócej niż pięć lat, wtedy wysokość wynagrodzenia oblicza się uwzględniając średnią z całego okresu jej trwania.
Metody ustalania wysokości świadczenia wyrównawczego nie są ustawowo określone. Orzecznictwo sądów zagranicznych i polskich wskazują wytyczne w tej kwestii.
Interpretacja zasad obliczania wysokości świadczenia wyrównawczego opracowana przez Trybunał Sprawiedliwości UE na kanwie sprawy Turgay vs Semen:
| Etap | Opis | Ważne czynniki |
| Określenie korzyści zlecającego | Ustalenie wartości zysków, jakie zlecający osiągnął dzięki transakcjom z klientami pozyskanymi przez agenta. | Liczba umów zawartych, kontynuowanych lub wznowionych w trakcie trwania umowy agencyjnej. |
| Weryfikacja zgodności z zasadami słuszności | Ocena, czy kwota z etapu 1 jest zgodna z zasadami słuszności, biorąc pod uwagę m.in. utracone przez agenta prowizje i specyfikę sprawy. | Wkład pracy agenta, mający na celu zapewnienie zlecającemu późniejszych, znaczących korzyści, których agent zostaje pozbawiony wskutek rozwiązania umowy. |
| Uwzględnienie górnej granicy | Ostateczna korekta kwoty o górną granicę świadczenia, która ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy kwota z etapów 1 i 2 ją przekracza. | Podstawą wyliczenia nie powinno być wynagrodzenie brutto, lecz dochód agenta po odliczeniu kosztów jego działalności. |
Sądy w Polsce przyjmują następujące kryteria oceny ustalania wysokości świadczenia wyrównawczego:
| Kryterium | Interpretacja przesłanki |
| Liczba umów | Należy wziąć pod uwagę liczbę umów zawartych, kontynuowanych lub wznawianych w czasie trwania umowy agencyjnej. |
| Wkład pracy agenta | Należy uwzględnić wkład pracy agenta, mający na celu zapewnienie późniejszych, znaczniejszych korzyści, których na skutek rozwiązania umowy agent jest pozbawiony. |
| Dochód agenta | Podstawą wyliczenia nie powinno być wynagrodzenie brutto, lecz dochód uzyskany przez agenta po odliczeniu kosztów jego działalności. |
Bazę danych przedstawionych w tabeli stanowią:
- Wyrok SN z 27 stycznia 2012 r., I CSK 211/11,
- Wyrok SN z 27 stycznia 2012 r., I CSK 211/11; wyrok SN z 8 listopada 2007 r., I CK 207/05,
- Wyrok SA w Poznaniu z 18 lipca 2007 r., I ACa 415/07.
Postępowanie o dochodzenie świadczenia wyrównawczego
Postępowanie przed sądem o przyznanie świadczenia wyrównawczego wszczyna się na pisemne żądanie agenta. Pozew powinien zawierać m.in.:
- dane identyfikacyjne agenta i dającego zlecenie,
- informacje o dacie rozwiązania umowy agencyjnej,
- uzasadnienie roszczenia, w tym informacje o pozyskanych klientach lub doprowadzonym do wzrostu obrotach, a także dowody na to, że dający zlecenie nadal czerpie z tego korzyści,
- kwotę żądanego świadczenia wyrównawczego.
Agent może dochodzić świadczenia wyrównawczego w ciągu roku od rozwiązania umowy agencyjnej. Po upływie tego terminu roszczenie wygasa.
Świadczenie wyrównawcze. Podsumowanie
Świadczenie wyrównawcze to ważne prawo agenta. Przysługuje mu po zakończeniu umowy agencyjnej i po spełnieniu określonych warunków. Odszkodowanie dla agenta przysługuje nawet, gdy nie mówi o nim umowa agencyjna. To szansa na uzyskanie godziwej rekompensaty za zaangażowanie agenta i wypracowany wzrost zysków.
Zainteresował Cię temat świadczenia wyrównawczego i potrzebujesz więcej informacji o odszkodowaniu dla agenta? Nasi specjaliści odpowiedzą na wszystkie Twoje pytania. Zapraszamy do kontaktu!
FAQ – Pytania i odpowiedzi na temat: Świadczenie wyrównawcze
Co to jest świadczenie wyrównawcze i kiedy mi przysługuje?
Świadczenie wyrównawcze to roszczenie, które może zgłosić agent po rozwiązaniu umowy agencyjnej. Przysługuje ono, gdy w czasie trwania umowy agent pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a zleceniodawca nadal czerpie z tego znaczne korzyści.
Jaka jest maksymalna wysokość świadczenia wyrównawczego?
Maksymalna wysokość świadczenia wyrównawczego to wynagrodzenie agenta za rok, obliczone na podstawie średniego rocznego wynagrodzenia z ostatnich 5 lat.
W jaki sposób mogę dochodzić świadczenia wyrównawczego?
Należy złożyć pisemny wniosek do dającego zlecenie w ciągu roku od rozwiązania umowy agencyjnej. Wniosek powinien zawierać uzasadnienie, w tym informacje o pozyskanych klientach lub doprowadzonym do wzrostu obrotach, a także dowody na to, że zleceniodawca nadal czerpie z tego korzyści.
Co się stanie, jeśli zleceniodawca odmówi wypłaty świadczenia wyrównawczego?
W takiej sytuacji agent może dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.
Gdzie mogę znaleźć więcej informacji na temat świadczenia wyrównawczego?
Więcej informacji można znaleźć w Kodeksie cywilnym (art. 764(3)) oraz w orzecznictwie sądowym. Można również skonsultować się z prawnikiem.
Czy w umowie agencyjnej można zawrzeć postanowienia dotyczące świadczenia wyrównawczego?
Tak, strony umowy agencyjnej mogą zawrzeć postanowienia dotyczące świadczenia wyrównawczego. Postanowienia te nie mogą jednak być mniej korzystne dla agenta niż te wynikające z Kodeksu cywilnego.
Czy świadczenie wyrównawcze jest tym samym co odszkodowanie?
Nie do końca. Świadczenie wyrównawcze ma charakter słusznościowy, a odszkodowanie – kompensacyjny. Oznacza to, że agent może dochodzić świadczenia wyrównawczego, nawet jeśli nie poniósł szkody.