Spółka akcyjna, jako podmiot praw i obowiązków, posiada osobowość prawną, co oznacza, że może występować samodzielnie w obrocie gospodarczym. Likwidacja stanowi ostatni etap funkcjonowania spółki w obrocie. Do przejścia w stan likwidacji dochodzi wskutek zaistnienia jednej z przyczyn rozwiązania spółki, wskazanej w art. 459 k.s.h. Należą do nich: przyczyny wskazane w statucie spółki, uchwała walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki, uchwała walnego zgromadzenia o przeniesieniu statutowej siedziby spółki za granicę, ogłoszenie upadłości spółki oraz przyczyny przewidziane w przepisach odrębnych ustaw. Celem likwidacji jest zakończenie interesów spółki, spłata długów, ściągnięcie wierzytelności oraz wypłata wspólnikom kwoty pozostałej po likwidacji.
W trakcie likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną, którą traci dopiero po zakończeniu tego procesu, z chwilą wykreślenia jej z rejestru. Likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”. Przejście spółki w stan likwidacji zmienia co prawda cel jej działania, którym jest prowadzenie działalności gospodarczej, jednak w dalszym ciągu zachowuje ona status przedsiębiorcy, jednakże ograniczony celem likwidacyjnym. Przejście w stan likwidacji powoduje ponadto inne skutki opisane w przepisach szczególnych, np. wygaśnięcie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej udzielone domowi maklerskiemu.
Likwidacja to proces sformalizowany i wieloetapowy, wymagający realizacji ściśle określonych warunków. Poniżej omawiamy, w pewnym uproszczeniu, poszczególne przyczyny likwidacji spółki.
Umowa spółki jako źródło przyczyn rozwiązania spółki akcyjnej
Akcjonariusze, zarówno na etapie tworzenia spółki, jak i w trakcie jej funkcjonowania, mogą przewidzieć w umowie spółki określone sytuacje, w których spółkę można rozwiązać bez konieczności podejmowania dodatkowych działań przez wspólników. Wśród najczęściej wskazywanych przyczyn można wyróżnić: upływ terminu, na jaki zawarto spółkę, osiągnięcie określonego celu gospodarczego, uzyskanie finansowania jakiegoś projektu, nieuzyskanie praw własności intelektualnej potrzebnych do zamierzonej przez spółkę działalności, a także brak uczestnictwa w spółce osób posiadających określone kwalifikacje bądź przymioty.
Zaistnienie przyczyny przewidzianej w umowie powoduje automatyczne przejście spółki w stan likwidacji, bez konieczności podejmowania odrębnej uchwały przez walne zgromadzenie. Będzie ona konieczna wówczas, gdy wymaga tego (dodatkowo) umowa spółki, bądź gdy przyczyna już przewidziana jest określona na tyle nieprecyzyjnie, że nie można ustalić w sposób pewny chwili otwarcia likwidacji spółki.
Uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki akcyjnej
Może taka uchwała zostać podjęta na każdym etapie jej funkcjonowania. Podejmowana jest większością ¾ głosów i musi być odnotowana w protokole sporządzonym przez notariusza. Może jednak zostać podjęta bezwzględną większością głosów, jeśli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz 1/3 kapitału zakładowego. Warto dodać, że statut może w sposób odmienny określać zasady podejmowania takiej uchwały, np. ustanawiać quorum bądź inną, jednak tylko wyższą większość potrzebną do podjęcia uchwały.
Z chwilą podjęcia stosownej uchwały w tym zakresie rozpoczyna się likwidacja spółki. W takiej uchwale warto również ustanowić osoby, które będą pełniły funkcję likwidatorów oraz sposób reprezentacji spółki przez likwidatorów. Umożliwi to natychmiastowe podjęcie czynności likwidacyjnych.
Uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę
Uchwałę o rozwiązaniu spółki akcyjnej można podjąć na każdym etapie jej funkcjonowania. W tym celu wymaga się większości ¾ głosów i musi być adnotacja w protokole sporządzonym przez notariusza. Określenie siedziby stanowi obligatoryjny element statutu, dlatego jej przeniesienie stanowi jednocześnie zmianę statutu.
Ogłoszenie upadłości spółki jako przyczyna rozwiązania spółki akcyjnej
Ogłoszenie upadłości spółki następuje na podstawie ustawy Prawo upadłościowe, jeśli spółka stała się niewypłacalna. Niewypłacalność zachodzi wówczas, gdy spółka nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań oraz gdy je co prawda wykonuje, ale przekraczają one wartość majątku spółki. Warto jednak pamiętać, że samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie powoduje automatycznie jej ogłoszenia. Sąd obligatoryjnie oddala wniosek, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów. Sąd może oddalić wniosek, gdy ustali, że majątek dłużnika obciąża hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy lub hipoteka morska w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.
Trzeba też odróżnić upadłość likwidacyjną od upadłości z możliwością zawarcia układu, mając na uwadze skutki dla dalszego bytu spółki. Otóż postępowanie obejmujące likwidację jej majątku ma na celu wykreślenie spółki z Rejestru Przedsiębiorców. Natomiast w przypadku postępowania z możliwością zawarcia układu spółka w dalszym ciągu pozostaje tam wpisana i prowadzi swoją działalność. Co istotne, ogłoszenie upadłości likwidacyjnej doprowadzi do rozwiązania spółki i jej wykreślenia z rejestru dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego. Z chwilą ogłoszenia upadłości spółka przechodzi w stan likwidacji, która jest sposobem jej likwidacji. Dalsze postępowanie toczy się na podstawie Prawa upadłościowego.
Orzeczenie sądu jako przyczyna rozwiązania spółki akcyjnej
Rozwiązanie spółki może nastąpić również na mocy wyroku sądu rejestrowego, na żądanie wspólnika lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zaszły inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki. Może się to stać także na żądanie właściwego organu państwowego, jeżeli działalność spółki narusza prawo, a przez to zagraża interesowi publicznemu.
Warto też zauważyć, że istnieje możliwość zbiegu likwidacji prowadzonej zgodnie z przepisami Kodeksu spółek handlowych z likwidacją przewidzianą w prawie upadłościowym. Nie ulega wątpliwości, że likwidacja przewidziana w przepisach upadłościowych musi wyprzedzać likwidację z Kodeksu spółek handlowych, ponieważ jej celem jest równomierne zaspokojenie wierzycieli. W związku z tym likwidację w trybie Kodeksu spółek handlowych powinno się wstrzymać.
Inne zdarzenia przewidziane prawem jako przyczyna rozwiązania spółki
W tej grupie przyczyn można wskazać sytuacje szczególne, które występują np. w związku z łączeniem się spółek (to sytuacja, gdy nie prowadzi się likwidacji), czy będące sankcją za naruszenie przepisów antymonopolowych.
Jakie są etapy likwidacji spółki?
Otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd, powzięcia przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki lub zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania (art. 461 § 1 k.s.h.).
Po wystąpieniu jednej z opisanych wyżej przyczyn rozwiązania spółki można wyróżnić następujące etapy zakończenia jej działalności w ramach postępowania likwidacyjnego.
- Ustanowienie likwidatorów
Z chwilą otwarcia likwidacji mandaty członków zarządu wygasają i tracą oni uprawnienia do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji, a ich zadania przejmują likwidatorzy. Likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia stanowi inaczej. Jeśli natomiast o likwidacji orzeka sąd, może on jednocześnie ustanowić likwidatorów.
W stosunku wewnętrznym likwidatorów zobowiązuje się do stosowania się do uchwał walnego zgromadzenia. Zasady tej nie stosuje się jednak do likwidatorów ustanowionych przez sąd.
- Sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji
Przed podjęciem czynności likwidacyjnych konieczne jest sporządzenie przez likwidatorów bilansu na dzień otwarcia likwidacji. Bilans należy przedłożyć walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia. Jest to zasadniczo sprawozdanie finansowe, sporządzone zgodnie z regułami ustawy o rachunkowości. Do bilansu likwidacyjnego należy przyjąć wszystkie składniki aktywów według ich wartości zbywczej. Ma to na celu podział rzeczywistego majątku spółki między wierzycieli, a następnie podział pozostałości między wspólników.
- Zgłoszenie otwarcia likwidacji do KRS oraz ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym
Podstawowym obowiązkiem likwidatorów jest zgłoszenie otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego w terminie 7 dni od dnia otwarcia likwidacji. Do sądu rejestrowego należy zgłosić otwarcie likwidacji, którego skutkiem będzie dodanie do nazwy spółki oznaczenia: „w likwidacji”, wykreślenie informacji o osobach wchodzących do zarządu spółki, wykreślenie informacji o prokurentach spółki, a także wpisanie danych likwidatorów oraz sposobu reprezentacji spółki przez likwidatorów. Warto pamiętać, że każdy likwidator ma prawo i obowiązek dokonania takiego zgłoszenia.
- Czynności likwidacyjne
Likwidatorzy powinni zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki. Likwidatorzy mogą rozpocząć nowe sprawy, rozumiane np.: jako zawieranie nowych umów z kontrahentami, tylko jeżeli prowadzić będą do zakończenia spraw będących w toku, np. zlecić firmie zewnętrznej sprzedaż nieruchomości należącej do spółki w celu spłaty wierzycieli. Nie ma określonego czasu na przeprowadzenie likwidacji. Trwa ona aż do wykonania wszystkich czynności likwidacyjnych.
- Zakończenie działalności
Po zakończeniu bieżących interesów spółki, ściągnięciu wierzytelności, uregulowaniu zobowiązań, należy dokonać podziału pozostałego po likwidacji majątku spółki. Podziału dokonuje się w stosunku do posiadanych przez akcjonariuszy udziałów, chyba że w umowie spółki wskazano inne zasady. Po zakończeniu działalności przez spółkę i podziale majątku pomiędzy akcjonariuszy spółki, możliwe jest zamknięcie likwidacji
- Sprawozdanie likwidacyjne
Likwidatorzy mają obowiązek sporządzić sprawozdanie likwidacyjne na dzień poprzedzający podział między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli. Następnie przedstawiają je walnemu zgromadzeniu w celu zatwierdzenia. Jest to ostatni etap, który zamyka likwidację. Likwidatorzy ogłaszają zatwierdzone sprawozdanie likwidacyjne w siedzibie spółki. Zatwierdzając sprawozdanie likwidacyjne, wspólnicy powinni wyznaczyć osobę, której zostaną oddane na przechowanie księgi i dokumenty rozwiązanej spółki. W przypadku braku takiego wskazania, przechowawcę wyznaczy sąd rejestrowy.
- Złożenie wniosku o wykreślenie spółki z KRS
Ostatnim etapem w procesie likwidacji spółki jest złożenie do sądu rejestrowego zatwierdzonego sprawozdania likwidacyjnego wraz z wnioskiem o wykreślenie spółki z rejestru. Rozwiązanie spółki następuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego o wykreśleniu spółki. Od tego momentu możemy mówić o definitywnym zakończeniu bytu prawnego spółki.
Podsumowanie
Jak widać, proces prowadzący do wykreślenia spółki akcyjnej z Krajowego Rejestru Sądowego jest stosunkowo długi i sformalizowany. Powodem jest konieczność zapewnienia właściwej ochrony wszystkim wierzycielom spółki, ale również wypełnienia wszystkich obowiązków publiczno-prawnych. Jednakże przy braku sytuacji spornych i zobowiązań spółki, proces ten będzie miał charakter czysto formalny. Przy odpowiednim przygotowaniu nie powinien generować większych problemów ani dla likwidatorów, ani dla akcjonariuszy. Dla powodzenia procesu likwidacji niezwykle ważna jest ścisła współpraca ze służbami księgowymi. Chodzi o to, aby uniknąć błędów przy sporządzaniu bilansów likwidacyjnych, a także ustalić odpowiednie wartości zbywcze poszczególnych składników majątku spółki.