Likwidacja prostej spółki akcyjnej

Przepisy dotyczące prostej spółki akcyjnej wprowadzono do obrotu prawnego 1 lipca 2021 roku, na mocy ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., nr 1655). Przesłanki rozwiązania prostej spółki akcyjnej w dużej mierze stanowią powielenie rozwiązań charakterystycznych dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki akcyjnej. Zgodnie bowiem z art. 300¹²⁰ k.s.h., do przejścia w stan likwidacji dochodzi wskutek zaistnienia jednej z następujących przyczyn:

• wskazanych w umowie spółki,
• uchwały walnego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki,
• uchwały walnego zgromadzenia o przeniesieniu statutowej siedziby spółki za granicę,
• wyroku sądu wydanego na żądanie akcjonariusza lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zachodzą inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki wskazujące, że dalsze funkcjonowanie spółki wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami,
• ogłoszenia upadłości spółki,
• innych przyczyn przewidzianych prawem.

Co istotne, ustawodawca wprowadził całkowicie nową procedurę zakończenia bytu prawnego prostej spółki akcyjnej. Polega ona na przejęciu całego majątku spółki przez oznaczonego akcjonariusza (akcjonariusza przejmującego). Stanowi ona odstępstwo od zasady, że rozwiązanie spółki następuje po przeprowadzeniu obowiązkowej procedury likwidacji.

Celem likwidacji jest zakończenie interesów spółki, spłata długów, ściągnięcie wierzytelności oraz wypłata wspólnikom kwoty pozostałej po likwidacji.

W trakcie likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną, którą traci dopiero po zakończeniu tego procesu, z chwilą wykreślenia jej z rejestru. Likwidację prowadzi się pod firmą spółki z dodaniem oznaczenia „w likwidacji”. Przejście spółki w stan likwidacji zmienia co prawda cel jej działania, którym jest prowadzenie działalności gospodarczej, jednak w dalszym ciągu zachowuje ona status przedsiębiorcy, jednakże ograniczony celem likwidacyjnym. Przejście w stan likwidacji powoduje ponadto inne skutki opisane w przepisach szczególnych, np. wygaśnięcie zezwolenia na prowadzenie działalności maklerskiej udzielone domowi maklerskiemu.

Umowa spółki jako źródło przyczyn rozwiązania prostej spółki akcyjnej

Akcjonariusze, zarówno na etapie tworzenia spółki, jak i w trakcie jej funkcjonowania, mogą przewidzieć w umowie spółki określone sytuacje, w których można ją rozwiązać bez konieczności podejmowania dodatkowych działań przez wspólników. Wśród najczęściej wskazywanych można wyróżnić upływ terminu, na jaki spółkę zawarto, osiągnięcie określonego celu gospodarczego, uzyskanie finansowania jakiegoś projektu, nieuzyskanie praw własności intelektualnej potrzebnych do zamierzonej przez spółkę działalności oraz brak uczestnictwa w spółce osób posiadających określone kwalifikacje bądź przymioty.

Zaistnienie przyczyny przewidzianej w umowie powoduje automatyczne przejście spółki w stan likwidacji, bez konieczności podejmowania odrębnej uchwały przez walne zgromadzenie. Będzie ona konieczna wówczas, gdy wymaga tego (dodatkowo) umowa spółki bądź gdy przyczyna już przewidziana jest określona na tyle nieprecyzyjnie, że nie można ustalić w sposób pewny chwili otwarcia likwidacji spółki.

Uchwała wspólników o rozwiązaniu spółki

Taką uchwałę o rozwiązaniu prostej spółki akcyjnej można podjąć na każdym etapie jej funkcjonowania. Podejmuje się ją większością 3/4 głosów i odnotowuje w protokole sporządzonym przez notariusza. Może jednak zostać podjęta bezwzględną większością głosów, jeśli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowych oraz 1/3 kapitału zakładowego. Warto dodać, że statut może w sposób odmienny określać zasady podejmowania takiej uchwały, np. ustanawiać quorum bądź inną, jednak tylko wyższą większość potrzebną do podjęcia uchwały.

Z chwilą podjęcia stosownej uchwały w tym zakresie rozpoczyna się likwidacja spółki. W takiej uchwale warto również ustanowić osoby, które będą pełniły funkcję likwidatorów oraz sposób reprezentacji spółki przez likwidatorów. Umożliwi to natychmiastowe podjęcie czynności likwidacyjnych.

Uchwała wspólników o przeniesieniu siedziby spółki za granicę

Uchwałę o rozwiązaniu spółki można podjąć na każdym etapie jej funkcjonowania. Można ją podjąć większością ¾ głosów i koniecznie odnotować w protokole sporządzonym przez notariusza. Określenie siedziby stanowi obligatoryjny element statutu, dlatego jej przeniesienie stanowi jednocześnie zmianę statutu. Trzeba jednak podkreślić, że uchwała walnego zgromadzenia o przeniesieniu siedziby prostej spółki akcyjnej za granicę nie stanowi przyczyny jej rozwiązania, jeśli ma ono nastąpić do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa strony – umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i jednocześnie prawo tego państwa to dopuszcza. Ta regulacja jest konsekwencją stanowiska Trybunału Sprawiedliwości UE, wyrażonego w wyroku z 25 października 2017 r., w sprawie C-106/16 Polbut – Wykonawstwo sp. z o.o. w likwidacji.

Orzeczenie sądu jako przyczyna rozwiązania prostej spółki akcyjnej

Rozwiązanie spółki może nastąpić również na mocy wyroku sądu rejestrowego, na żądanie akcjonariusza lub członka organu spółki, jeżeli osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe albo zachodzą inne ważne przyczyny wywołane stosunkami spółki wskazujące, że dalsze funkcjonowanie spółki wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami. To rozwiązanie stanowi odpowiednik art. 271 pkt 1 k.s.h., dotyczącego likwidacji spółki  z ograniczoną odpowiedzialnością, przy czym rozwiązanie zawarte w art. 300¹²⁰ § 1 pkt 3 k.s.h. wyraźnie precyzuje, że innymi ważnymi przyczynami wywołanymi stosunkami spółki, które uzasadniają jej sądowe rozwiązanie, są takie, które wskazują, że dalsze funkcjonowanie spółki wiązałoby się z pokrzywdzeniem akcjonariuszy lub byłoby sprzeczne z dobrymi obyczajami.

Ogłoszenie upadłości spółki jako przyczyna rozwiązania spółki

Ogłoszenie upadłości prostej spółki akcyjnej następuje na podstawie ustawy Prawo upadłościowe, jeśli spółka stała się niewypłacalna. Niewypłacalność zachodzi wówczas, gdy spółka nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań oraz gdy je co prawda wykonuje, ale przekraczają one wartość majątku spółki. Warto jednak pamiętać, że samo złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie powoduje automatycznie jej ogłoszenia. Sąd obligatoryjnie oddala wniosek, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów. Sąd może oddalić wniosek, gdy ustali, że majątek dłużnika obciąża hipoteka, zastaw, zastaw rejestrowy, zastaw skarbowy lub hipoteka morska w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

Trzeba też odróżnić upadłość likwidacyjną od upadłości z możliwością zawarcia układu, mając na uwadze skutki dla dalszego bytu spółki. Otóż postępowanie obejmujące likwidację jej majątku ma na celu wykreślenie spółki z Rejestru Przedsiębiorców. Natomiast w przypadku postępowania z możliwością zawarcia układu spółka w dalszym ciągu pozostaje tam wpisana i prowadzi swoją działalność. Co istotne, ogłoszenie upadłości likwidacyjnej doprowadzi do rozwiązania spółki i jej wykreślenia z rejestru dopiero po zakończeniu postępowania upadłościowego. Z chwilą ogłoszenia upadłości spółka przechodzi w stan likwidacji, która jest sposobem jej likwidacji. Dalsze postępowanie toczy się na podstawie Prawa upadłościowego. 

Inne zdarzenia przewidziane prawem jako przyczyna rozwiązania spółki bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego

W ramach tej grupy przyczyn można wskazać sytuacje szczególne, które występują na przykład w związku z łączeniem się spółek (art. 493 § 1 k.s.h.), podziałem spółki (art. 530 § 1 k.s.h.) czy będące sankcją za naruszenie przepisów antymonopolowych. We wspomnianych przypadkach ustawodawca rezygnuje z konieczności przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego w rozumieniu opisywanym w niniejszym artykule.

Przejęcie majątku spółki przez oznaczonego akcjonariusza jako przyczyna rozwiązania spółki bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego

W dotychczasowej regulacji kodeksowej zasadą było, że rozwiązanie spółki kapitałowej wiązało się najczęściej z koniecznością przeprowadzenia likwidacji. Art. 300¹²² k.s.h. przewiduje wyjątek od obowiązkowej procedury likwidacyjnej. Jego istota polega na tym, że na wniosek spółki, na podstawie uchwały walnego zgromadzenia podjętej większością ¾ głosów, oddanych w obecności akcjonariuszy reprezentujących co najmniej połowę ogólnej liczby akcji, i za zgodą sądu rejestrowego, przejęcia całego majątku spółki dokonuje oznaczony akcjonariusz (akcjonariusz przejmujący). Sąd rejestrowy zezwala na przejęcie majątku spółki przez akcjonariusza przejmującego na wniosek spółki, jeżeli uprawdopodobni ona, że nie doprowadzi to do pokrzywdzenia wierzycieli ani akcjonariuszy spółki. W razie przejęcia majątku spółki przez akcjonariusza sąd rejestrowy ogłasza o podjęciu takiej uchwały i wzywa wierzycieli do zgłaszania sprzeciwu, wyznaczając w tym celu termin nie krótszy niż 30 dni od dnia ogłoszenia. W przypadku prostych stanów faktycznych pojawia się szansa, aby ten termin był ustalany dokładnie na 30 dni albo że chociaż będzie krótszy od ustawowego terminu 3 miesięcy, przewidzianego dla likwidacji, co pozwoliłoby znacząco skrócić całą procedurę.

Niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia zezwalającego na przejęcie majątku spółki przez akcjonariusza przejmującego zarząd składa wniosek o wykreślenie spółki z rejestru. Z dniem wykreślenia spółki z rejestru akcjonariusz przejmujący wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki wykreślonej spółki.

Jakie są etapy likwidacji prostej spółki akcyjnej?

Otwarcie likwidacji następuje z dniem uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu spółki przez sąd, powzięcia przez walne zgromadzenie uchwały o rozwiązaniu spółki lub zaistnienia innej przyczyny jej rozwiązania (art. 461 § 1 k.s.h.).

Po wystąpieniu jednej z opisanych wyżej przyczyn rozwiązania spółki można wyróżnić następujące etapy zakończenia jej działalności w ramach postępowania likwidacyjnego.

• Ustanowienie likwidatorów

Z chwilą otwarcia likwidacji mandaty członków zarządu wygasają i tracą oni uprawnienia do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentacji. Ich zadania przejmują likwidatorzy. Likwidatorami są członkowie zarządu, chyba że statut lub uchwała walnego zgromadzenia stanowi inaczej. Jeśli natomiast o likwidacji orzeka sąd, może on jednocześnie ustanowić likwidatorów.

W stosunku wewnętrznym likwidatorzy są zobowiązani stosować się do uchwał walnego zgromadzenia. Zasady tej nie stosuje się jednak do likwidatorów ustanowionych przez sąd.

• Sporządzenie bilansu otwarcia likwidacji

Przed podjęciem czynności likwidacyjnych konieczne jest sporządzenie przez likwidatorów bilansu na dzień otwarcia likwidacji. Bilans należy przedłożyć walnemu zgromadzeniu do zatwierdzenia. Jest to zasadniczo sprawozdanie finansowe sporządzone zgodnie z regułami ustawy o rachunkowości. Do bilansu likwidacyjnego należy przyjąć wszystkie składniki aktywów według ich wartości zbywczej. Ma to na celu  podział rzeczywistego majątku spółki między wierzycieli, a następnie podział pozostałości między wspólników.

• Zgłoszenie otwarcia likwidacji do KRS oraz ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym 

Podstawowym obowiązkiem likwidatorów jest zgłoszenie otwarcia likwidacji do sądu rejestrowego w terminie 7 dni od dnia otwarcia likwidacji. Do sądu rejestrowego należy zgłosić otwarcie likwidacji, którego skutkiem będzie dodanie do nazwy spółki oznaczenia: „w likwidacji”, wykreślenie informacji o osobach wchodzących do zarządu spółki, wykreślenie informacji o prokurentach spółki, a także wpisanie danych likwidatorów oraz sposobu reprezentacji spółki przez likwidatorów. Warto pamiętać, że każdy likwidator ma prawo i obowiązek dokonania takiego zgłoszenia.

• Czynności likwidacyjne

Likwidatorzy powinni zakończyć interesy bieżące spółki, ściągnąć wierzytelności, wypełnić zobowiązania i upłynnić majątek spółki. Likwidatorzy mogą rozpocząć nowe sprawy, rozumiane np.: jako zawieranie nowych umów z kontrahentami, tylko jeżeli prowadzić będą do zakończenia spraw będących w toku, np. zlecić firmie zewnętrznej sprzedaż nieruchomości należącej do spółki w celu spłaty wierzycieli. Nie ma określonego czasu na przeprowadzenie likwidacji. Trwa ona aż do wykonania wszystkich czynności likwidacyjnych.

• Zakończenie działalności

Po zakończeniu bieżących interesów spółki, ściągnięciu wierzytelności, uregulowaniu zobowiązań, należy dokonać podziału pozostałego po likwidacji majątku spółki. Podziału dokonuje się w stosunku do posiadanych przez akcjonariuszy udziałów, chyba że w umowie spółki wskazano inne zasady. Po zakończeniu działalności przez spółkę i podziale majątku pomiędzy akcjonariuszy spółki możliwe jest zamknięcie likwidacji

• Sprawozdanie likwidacyjne

Likwidatorzy mają obowiązek sporządzić sprawozdanie likwidacyjne na dzień poprzedzający podział między akcjonariuszy majątku pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, które następnie przedstawiają walnemu zgromadzeniu w celu zatwierdzenia. Jest to ostatni etap, który zamyka likwidację. Likwidatorzy ogłaszają zatwierdzone sprawozdanie likwidacyjne w siedzibie spółki.  Zatwierdzając sprawozdanie likwidacyjne, wspólnicy powinni wyznaczyć osobę, do której trafią na przechowanie księgi i dokumenty rozwiązanej spółki. W przypadku braku takiego wskazania przechowawcę wyznaczy sąd rejestrowy.

• Złożenie wniosku o wykreślenie spółki z KRS

Ostatnim etapem w procesie likwidacji spółki jest złożenie do sądu rejestrowego zatwierdzonego sprawozdania likwidacyjnego wraz z wnioskiem  o wykreślenie spółki z rejestru. Rozwiązanie spółki następuje z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego o wykreśleniu spółki i od tego momentu możemy mówić o definitywnym zakończeniu bytu prawnego spółki.

Jakie zmiany wprowadzają nowe przepisy dot. prostej spółki akcyjnej?

Uproszczenie procedury

W nowych przepisach dotyczących prostej spółki akcyjnej przewidziano uproszczenie obowiązującej dotychczas procedury likwidacji poprzez zredukowanie liczby ogłoszeń o likwidacji spółki z dwóch do jednego, a także skrócenie okresu zgłaszania roszczeń przez wierzycieli do trzech miesięcy. Oznacza to, że polikwidacyjny podział majątku prostej spółki akcyjnej między akcjonariuszy może nastąpić dopiero po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wierzycieli, a zatem nie wcześniej niż w terminie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia o otwarciu likwidacji. W przypadku pozostałych spółek kapitałowych ustawa przewiduje dłuższe terminy, tj. dla spółki z ograniczoną odpowiedzialnością 6 miesięcy, a dla spółki akcyjnej 1 rok.

Przeniesienie majątku

Przepisy dotyczące prostej spółki akcyjnej wprowadziły także zupełnie nowy sposób zakończenia bytu tego podmiotu, polegający na przeniesieniu całego majątku spółki na jednego z akcjonariuszy, który będzie musiał spłacić wierzytelności ciążące na spółce oraz zaspokoić roszczenia pozostałych akcjonariuszy. Ten sposób zakończenia działalności może być atrakcyjny dla niewielkich spółek, nieposiadających znacznego majątku. Może także stanowić szansę na zachowanie majątku spółki w stanie niezmienionym, a następnie wykorzystanie go w inny sposób.