Obywatelstwo polskie. Sposoby nabycia obywatelstwa polskiego – procedura i wymogi

Obywatelstwo polskie każdy cudzoziemiec może uzyskać na drodze:

1. Potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego (decyzję w tej sprawie wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej osoby, której postępowanie dotyczy).
2. Uznania za obywatela polskiego (decyzję w tej sprawie wydaje również wojewoda właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy).
3. Nadania obywatelstwa polskiego (prerogatywa zarezerwowana dla Prezydenta RP).

Wszystkie powyższe tryby reguluje Ustawa o obywatelstwie polskim (Dz.U. 2023, poz. 1989).

W przypadku wszystkich trzech postępowań wymienionych powyżej, uzyskanie polskiego obywatelstwa następuje na wniosek cudzoziemca (a w przypadku małoletniego – na wniosek jego przedstawiciela ustawowego). Przy czym potwierdzenie posiadania obywatelstwa może nastąpić także na wniosek podmiotu, który wykaże interes prawny lub ciążący na nim obowiązek uzyskania odnośnej decyzji lub też zostać wszczęte z urzędu.

Jako szczególnie interesujący – i stanowiący zarazem spore wyzwanie – stanowi tryb opisany w punkcie 1. powyżej, choć poniższa analiza zawiera skrócony opis każdego z nich. Przy czym uwaga zostanie skoncentrowana na okoliczności, gdy cudzoziemiec posiada polskie korzenie.

Obywatelstwo polskie – potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego

W przypadku procedury potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego, generalną zasadą jest udokumentowanie przez wnioskodawcę, że jego przodkowie (wstępni do drugiego stopnia) posiadali/posiadają obywatelstwo polskie oraz że w ich życiu (oraz również w życiu samego wnioskodawcy), nie miały miejsca zdarzenia, które spowodowały utratę obywatelstwa polskiego. Mowa zatem o konieczności zaświadczenia, że w „sztafecie pokoleń” obywatelstwo polskie nie zostało utracone.

Zasada prawa krwi (ius sanguinis) stanowiąca, iż obywatelstwo nabywa się po swoich rodzicach, ma tu charakter nadrzędny nad jedynie „pomocniczą” zasadą prawa ziemi (ius soli) dotyczącą np. dzieci porzuconych/znalezionych i których obywatelstwo nie jest ustalone, ale także osób, które wyemigrowały z Polski przed 1920 rokiem oraz tych, które w wyniku zmiany granic znalazły się poza granicami RP.

Do dokumentów i okoliczności,  które będą pomocne w ustalaniu polskich korzeni aplikującego, zaliczyć można m.in.:

• Datę emigracji jego rodziców/dziadków z Polski do innego kraju. Ważną cezurę stanowi tu 1920 rok i uchwalenie w Polsce pierwszej ustawy regulującej kwestię obywatelstwa (szczegóły w dalszej części tekstu).
• Daty urodzin rodziców/dziadków aplikującego, daty zawarcia przez nich związków małżeńskich oraz nabycia obywatelstwa polskiego jako drugiego (tj. po 1951 roku) – gdy dotyczy.
• Dokumenty mogące poświadczyć w jakikolwiek sposób obywatelstwo polskie rodziców/rodzica lub dziadków/dziadka lub babki aplikanta (paszport, dowód tożsamości, legitymacja wojskowa, akty urodzin i/lub małżeństw).
• Dokumenty wskazujące na powiązania z członkami rodziny, których dokumenty aplikujący przedkłada w postępowaniu.

W przypadku braku wyżej wymienionych dokumentów pomocne może być skorzystanie z zasobów rozmaitych archiwów państwowych, Centralnego Archiwum Wojskowego czy odnośnych internetowych baz danych oraz –  w razie potrzeby – bardziej pogłębione „genealogiczne poszukiwania” także w archiwach czy rejestrach zlokalizowanych poza aktualnymi granicami RP (spisy wyborców, archiwum zabużańskie akt stanu cywilnego, księgi ludności stałej, rejestry parafialne, zachowane świadectwa moralności wydawane osobom, które otrzymywały paszporty polskie w  celach imigracyjnych i inne).

W świetle polskich przepisów obowiązujących od 2009 roku to na wnioskodawcy ciąży obowiązek zebrania wszelkiej dokumentacji w sprawie i udowodnienia, że jego rodzic (rodzice) oraz/lub dziadkowie byli Polakami, „chyba, że uzyskanie tych dokumentów napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody” (art. 56 ust. 2 Ustawy o obywatelstwie polskim).

Jeśli owe obiektywne trudności będą miały miejsce, ciężar poszukiwań w archiwach państwowych bierze na siebie urząd wojewódzki. Opłata skarbowa za wydanie decyzji potwierdzającej posiadanie obywatelstwa polskiego wynosi 58 zł.

Zalecane jest przedłożenie przez wnioskodawcę wszystkich dokumentów dotyczących jego rodziców i/lub dziadków, nawet takich, które na pierwszy rzut oka „nie rokują” sukcesu.  Jak wskazują bowiem eksperci, może się zdarzyć, że w dokumentach tych nie będzie co prawda adnotacji wprost o posiadanym przez nich obywatelstwie polskim, jednak niekiedy da się z nich wywieźć poszukiwaną informację (np. na podstawie wzmianki o obywatelstwie rodzeństwa dziadków). Stąd zalecana jest zasada przedłożenia „wszystkiego co się da”.

Co istotne, nie jest wymagane, aby aplikujący o potwierdzenie posiadania obywatelstwa przebywał na terenie Polski w chwili składania wniosku. Wniosek można złożyć za pośrednictwem konsula właściwego ze względu na swoje miejsce zamieszkania, który to konsul zobowiązany jest niezwłocznie przekazać go (wraz z załączonymi przez cudzoziemca dokumentami) właściwemu wojewodzie.

Nie ma także przepisu stanowiącego, że ubiegając się o potwierdzenie posiadania obywatelstwa polskiego, należało kiedykolwiek przebywać i mieszkać w Polsce; nie jest także wymagana znajomość języka polskiego. W tym sensie procedura ta jest względnie „liberalna” (pod warunkiem właściwego udokumentowania wniosku).

Od roku 1951 obowiązujące w Polsce przepisy dopuszczają – obok obywatelstwa polskiego – posiadanie obywatelstwa także innego kraju. Przepisy wcześniejsze – zawarte np. w Ustawie o obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. 1920, nr 7, poz. 44) – wykluczały taką możliwość. Meandry historii i trudne niekiedy wybory życiowe skutkowały odebraniem/utratą przez daną osobę obywatelstwa polskiego (np. na skutek podjęcia służby wojskowej w państwie obcym).

Na użytek aktualnych postepowań w sprawie potwierdzenia posiadania obywatelstwa polskiego dla ustalenia stanu faktycznego istotne jest, czy ktoś się urodził przed, czy też po utracie obywatelstwa przez swojego rodzica. Niekiedy też sam aplikujący cudzoziemiec, który niegdyś utracił polskie obywatelstwo jest zainteresowany jego „odzyskaniem”.

Obywatelstwo polskie – przywrócenie obywatelstwa polskiego

Procedura  przywrócenia obywatelstwa polskiego wszczynana jest na wniosek samego cudzoziemca, który przed 1 stycznia 1999 r. utracił obywatelstwo polskie na mocy odnośnych przepisów Ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o  obywatelstwie Państwa Polskiego (Dz.U. 1920, nr 7, poz. 44), Ustawy z dnia 8 stycznia 1951 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. 1951, poz. 25) oraz Ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. 2000, poz. 353), o ile:

• nie wstąpił on dobrowolnie do służby w wojskach Państw Osi lub ich sojuszników w okresie od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945 r.;
• nie przyjął on urzędu publicznego w służbie Państw Osi lub ich sojuszników w okresie od 1 września 1939 r. do 8 maja 1945 r.;
• nie działał on na szkodę Polski, a zwłaszcza jej niepodległości i suwerenności, lub nie uczestniczył w łamaniu praw człowieka;
• przywrócenie mu obywatelstwa polskiego nie stanowi zagrożenia dla obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego

Przywrócenia obywatelstwa polskiego dokonuje Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji na drodze decyzji. Cudzoziemiec zamieszkujący poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może złożyć stosowny wniosek za pośrednictwem konsula właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania, który to konsul zobowiązany jest niezwłocznie przekazać ów wniosek (wraz z załączonymi przez cudzoziemca dokumentami) wspomnianemu ministrowi. Opłata skarbowa za postępowanie administracyjne wynosi 219 zł.

Obywatelstwo polskie – uznanie za obywatela polskiego

Osoba posiadająca polskie pochodzenie zamierzająca się osiedlić w Polsce na stałe (jak również osoba posiadająca ważną Kartę Polaka zamierzająca się osiedlić w Polsce na stałe), która pomyślnie przeszła procedurę uzyskania zezwolenia na pobyt stały w Polsce i od co najmniej 1 roku nieprzerwanie przebywa na jej terytorium, może ubiegać się o uznanie za obywatela polskiego.

Przy czym dodatkowym warunkiem jest tutaj poświadczona stosownym dokumentem znajomość języka polskiego na poziomie biegłości językowej co najmniej B1 (także poprzez przedłożenie świadectwa ukończenia szkoły w Rzeczypospolitej Polskiej lub świadectwa ukończenia szkoły za granicą z wykładowym językiem polskim).

Stosowny wniosek należy złożyć do wojewody właściwego dla miejsca zamieszkania. Opłata skarbowa za postępowanie administracyjne wynosi 219 zł.

Obywatelstwo polskie – nadanie obywatelstwa polskiego

W przypadku niemożności udokumentowania polskich korzeni i niespełnienia żadnej z przesłanek do potwierdzenia obywatelstwa polskiego lub bycia uznanym za obywatela polskiego, cudzoziemcowi zawsze pozostaje możliwość wystąpienia z wnioskiem do Prezydenta RP o nadanie obywatelstwa polskiego.

Stosowny wniosek należy złożyć u właściwego wojewody lub konsula (gdy aplikujący przebywa za granicą), który z wraz z całością dokumentacji – uzupełnioną o opinię własną – przekazuje go Prezydentowi RP za pośrednictwem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Wniosek o nadanie obywatelstwa nie podlega opłacie skarbowej.

W przeciwieństwie do dwóch pozostałych „ścieżek” nabycia obywatelstwa, w tym przypadku nadanie lub odmowa nadania obywatelstwa następuje w formie postanowienia, od którego nie przysługuje odwołanie.

Prezydenta nie wiążą także żadne terminy i dysponuje on pełną swobodą odnośnie do nadania lub odmowy nadania obywatelstwa każdemu cudzoziemcowi. W tym sensie cała procedura ma dość arbitralny charakter i trudno oszacować tu szanse powodzenia konkretnego wniosku aplikacyjnego.

Obywatelstwo polskie – korzyści

Cudzoziemiec, który nabędzie obywatelstwo polskie otrzyma polski paszport oraz polski dowód osobisty. Będzie mógł także korzystać z pełni praw przysługujących obywatelom Polski, także w kontekście przynależności Polski do Unii Europejskiej. Warto wspomnieć tu m.in. o:

• legalnym pobycie na terenie Polski na czas nieoznaczony,
• możliwości swobodnego podróżowania do innych krajów strefy Schengen w ramach ruchu bezwizowego w limicie 90 dni, bez konieczności uprzedniego uzyskania wizy (o ile przepisy danego kraju nie wymagają zgłoszenia pobytu bezpośrednio po przyjeździe lub przed upływem wspomnianych 90 dni),
• możliwości podróżowania do praktycznie wszystkich krajów na całym świecie, co nie jest regułą w przypadku obywateli niektórych krajów, dla których obowiązują niekiedy restrykcje w tym zakresie (np. obywatele Izraela),
• możliwości prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Polski w dowolnej formie,
• Możliwości zakupu nieruchomości oraz gruntów bez ograniczeń przewiedzianych dla cudzoziemców,
• Możliwość podejmowania studiów na publicznych uczelniach wyższych w Polsce, w zdecydowanej większości bez konieczności ponoszenia opłat przewidzianych dla cudzoziemców (tryb stacjonarny).

Zainteresował Cię temat, jak zdobyć obywatelstwo polskie? Masz jeszcze jakieś wątpliwości lub pytania? Nasi specjaliści są do Twojej dyspozycji i chętnie udzielą Ci odpowiedzi. Zapraszamy do kontaktu!

Obywatelstwo polskie – często zadawane pytania